Ինչպես եղավ

Հոգեպես ցնցված ու վիրավորված`,
Սիրտներդ խոցված, թարախակալված,
Ուղեղով շեղված ու խելագարված,
Նախանձի ահեղ բոցով բռնկված`,

,,Հեղափոխության” դաժան մարտիկներ,
,,Իշխանափոխի” դառը ,,խորտիկներ”
Աչքն ամեն ինչի ու բանի չռած`,
Թե քիչ մեղմ լինենք` , քած ու պոռնիկներ…

Ձեզ համար մեկ էր արյան քանակը,
Չթաղվեր միայն ձեր նպատակը,
Նունն էր նաև զոհերի թիվը,
Չխախտվեր միայն ,,աթոռի քիվը”:

Էս ի?նչ արեցիք…
Ո?նց եք ապրելու,
Ապրելը ոչինչ, ո?նց եք մեռնելու:

*****************
*********************
Ինչքան զոհ եղավ սահմանի ,,գծում”
Շատ ու շատ ավել տվեցինք ներսում,
Այնտեղ թափեցինք հայոց արյունը
Այստեղ թաղեցին նրա ավյունը:

Այնտեղ զոհվեցին, այստեղ խեղվեցին,
Այնտեղ` մարմինը, իսկ այստեղ` հոգին,
Ամբողջ մի սերունդ բռնաբարեցին,
Միտքն ու հոգին խեղաթյուրեցին:

Ու սրա համար մեղավոր չկա?…

,,Մաքրեցին” դաշտը, ,,հեռադիտակը”,
,,Պատմություն” գրեց գործից գիտակը,
Հանվեց արանքից անփառունակը,
Յուրացվեց անգամ Մեր հաղթանակը:

Ծաղրվեց Մարդը, նրա ,,փեշակը”,
Մարդուն բնորոշ խիղճ-խղճմտանքը,
Հերոսի նման ,,զարկվեց թիկունքից”,
Բայց ետ չկանգնեց իր սուրբ սկզբունքից:

Քանդեցին տներ, թողեցին որբեր,
Կտրեցին մտքեր, խուզեցին թևեր,
,,Մայրացրեցին “ մի լկտի բոզի
Ու ,,ետ գցեցին” բյուր անսեռ բճեր:

Ուժով տիրացան, բաց-բաց գողացան,
Ով համամիտ չէր, դարձավ դավաճան…
Խոցվեցին մաքուր ու ազնիվ սրտեր,
Նրանց պետք էին միմյայն հարճեր…

Ո?վ էր տեսել, որ հայը հենց հային
Տնավեր անի, քանդի, թալանի,
Հայը հենց հայի ծուխը խաթարի,
Նրա միակ վառվող կրակը մարի:

Երկիրն սիրելու ,,սանդղակ” արին
Ու ըստ դրա էլ` այն բաժանեցին,
Ով ,,շատ” էր սիրում իր հայրենիքը
Ավարը պիտի կիսեր հենց ինքը:

Ողջ ժողովրդի հարստությունը
Սոված ոհմակով մեջ-մեջ արեցին,
Անտեր մնացած երկիրն քանդեցին,
Ավերակ արին ու թալանեցին:

Թացը չորի հետ կրակի տվին,
Գողոնի հետքին մոխիր շաղ տվին,
Թոզը երկրի աչքին փչելով
Երկրի ինչքը գրպանը դրին:

Եվ դա դեռ քիչ էր էդ ,,սովածներին”,
Էն ահեղ թույնն էլ, մեզ ներարկեցին,
Աչքները տնկած թմրաբիզնեսին,
Մի անբողջ սերունդ շարքից հանեցին:

Հաշվելով դրա մեծ եկամուտը
Ու շոշափելով եկած շահույթը`
Ժողով արեցին ու որոշեցին.
Հաջորդ սերունդն էլ ախ վարագեցին:

Ու սրա համար չկա? Մեղավոր…

Այսպես է դատում մեր ,,հեգեմոնը”
Սա է այսօրվա նրա մյուռոնը,
Սա է սուրբ գրքից առած պատգամը,
Ու այսքան արժե տված երդումը:

…Ու ինչպե?ս դատի, երբ ինքն էլ երեկ
Նրանց ձեռքերին ,,ջուր էր լցնում”,
Ո?նց մեղադրի, երբ մոտ անցյալում
Նրանց հետ նստած նարդի էր խաղում:

Իսկ գուցե նաև մի մասնակից էր…

Նրանց կողակից ու հանցակից էր,
Համ նրանց ընկեր համ զինակից էր…
Եթե այդպես է, ես հասկանում եմ,
Ուրիշ տարբերակ ես բացառում եմ…

******************************
**********************************
Ինչպե?ս պատահեց, որ մի երկրում,
Ուր չկար երբեք թմրամոլություն,
Ուր թմրամոլին ,,մատով էին ցույցում”,
Թմրամոլ դարձավ մի ամբողջ սերունդ:

Որտեղի?ց, ինչպե?ս, ո?ւմ հրամանով,
Ո?ւմ մարդակործան դաժան ցուցումով,
Ո?վ արեց արդյոք այդ հրահանգը
Եվ ո?վ էր դրա չար հեղինակը…

…Չէին սիրում ,,սրան” խելոք, թե հիմար,
Վանում էին ,,սա” գիտուն, թե տխմար,
Անմեղ, հանցագործ, նույնիսկ մեղսագործ
Համարում էին ,,սրան” ոճրագործ:

Ով ,,կախվեր” հանկարծ էդ ,,ասեղ-թույնից”,
Կար ձևավորված կարծիք համոզիչ.
,,Դարձավ հնացած մի ապահովիչ”,
,,Չփորձած պեդիկ”, ,,Բացիլ վարագիչ”:

Ուրեմն այդ որ փորձած պեդիկի
Կամ օգտագործված ապահովիչի
Կամքով այդ ,,թույնը” դարձավ հարգելի,
Օգտագործողը` և ընդունելի…

***********************
******************************

,,Երբ եզը ծնկում ու վայր է ընկնում
Դագանակողը շատ է շատանում…”:

,,Սովետին” ասին ինչ որ հասկացան,
,,Սովետին” ,,արին” ոնց կարողացան,

Դարձան գալիքի հուրհրացող լույս,
Երկրի համար միակ վառվող հույս:

Հարայ-հարայոց, կոչեր գոչեցին,
Ողջ ժողովրդին ոտքի հանեցին,
Եվ շահարկելով ,,ազատ ու անկախ”
Հեղափոխություն իբր արեցին:

Իսկ իրականում` ,,տերափոխություն”,
Միտքը որկորից մի կախվածություն,
Բերանը թլոշ, աչքերը չռված,
Աջ ու ձախ նայող անազատություն…

…,,Սովետին” մենք էլ մերը ասեցինք,
Լավ հայհոյեցինք ու աղտեղեցինք,
Բայց չգիտեյինք ինչ է լինելու,
Որ ,,հայեցի” են մեզ ,,ունենալու”:

Սկզբից կոպիտ, բիրտ ու սանձարցակ,
Հաշվի չառնելով ճիչ ու աղաղակ,
Իսկ հետո օտար աչքից վախեցած,
,,Փշի անելով” ու զգուշացած…

********************************
****************
Սովետն էլ չկար, նորն էր գալու,
Նորն էր մեզ համար երազ գտնելու,
Էն արևմուտքից մեզ համար փչված
,,Նուրբ ու զգայուն կին” էր բերելու…

……ու նա չուշացավ.

Էս նոր տերերի պոչերից կախված`
Իրեն չհայտնող, թաքուն-ծպտված,
Սրանց ստվերի աստառին կարված`
Ոչ վաղ անցյալի ,,վայրի արևմուտքն”`,

Քիչ քաղաքակիրթ, մի քիչ հագնված,
Պառաված բոզի նման շպարված,
Նույն բոզի նման ժպիտը կեղծած,
Պորտ ետևը բաց, ծծերն կիսաբաց`,

Լույսի ու ,,լույսի” բացակայությամբ`,
Խաբել շոյելով, մեզ ,,ձեռ գցելով”,
Էռոգեն գոտու վրա ազդելով
Ու հմայելով մեր ծոցը մտավ…

Ե?րբ պիտի զարթնենք, աչքներս բացենք,
Ե?րբ պիտի տեսնենք, թե խավարի մեջ
Ում գարշ ու պագշոտ գիրկն ենք ընկել,
Ինչ ,,պառվաբոզ” է մեր ծոցը մտել…

******************************
*********************
… Ութսունականի վերջին ,,հիթթերը”
Խախտել էին ոմանց հիվանդ մտքերը,
Այս ֆիլմերը հո իզուր չէին դիտվել,
Ոմանց սրտերում կրակ էին վառել:

,,Սովետի զրկյալ ջահելությունը”,
Ուզում էր փորձել այս զեխությունը,
Իսկ նոր տերերի աչքերի փայլը`,
Ճչում էր. ,,Եղիր այն կնքահայրը”:

**************************
**************************
…Ախ դու իմ Արցախ…

Եղել ես հայոց անպարտ գեղարդը,
Եղել ես նրա ճակատի զարդը,
Թշնամու համար ,,սև բաղ” ես եղել,
Իր մահն է նա քեզ մոտ միշտ գտել…

Ով կմտածեր, որ հենց դու այսօր,
Քո անվանումի այդ փոքրիկ ,,սևը”,
Քո մորդ պիտի նվեր բերեյիր,
Նրա բալեքի սիրտը սևեյիր…
***************************
***************************
****************
,,Թույնն” արդեն եկել երկիր էր մտել,
Բայց օգտագործող դեռ չէին գտել…

Չգիտեյին ի?նչ է այդ թմրանյութը,
Չգիտեյին, ո?նց է եփվում այդ ,,հյութը”,
Ալվան ծաղիկի չորացած թեփից
Այդ ո?նց են հանում մահաբեր ,,նյութը”:

Կամ, կարելի է, կամ չի կարելի,
Օրենքն այս մասին ասած ի?նչ ունի…
Ու չգիտեյին ոչ այս ոչ էլ այն,
Օրենքը խուլ էր, լուռ ու լռելայն:

Բայց ո?ր օրենքը…
,,Սովետը” չկար օրենքն էլ հետը,
Նորերն էին անում իրենց ,,բանկետը”…

******************
**********************

90-ական…քաոս, ցուրտ է, մութ,
Անտուն ու ավեր մի ողջ ժողովուրդ,
Չի հասնում աստծո ձեռքը բարեգութ
Լքում է ոմանց հավատն հինավուրց:

Ղարաբաղի հարց, անցյալի մեղքեր,
Երկրաշարժի նոր ու բաց վերքեր,
Կռիվ, դիվերսիա, կան շատ-շատ զոհեր,
Կան շատ հրատապ ու հուզող հարցեր…

Սրա հետ մեկտեղ.

Հայրենասիրության կեղծ հրապարակ,
Շատերի համար ընտիր ժամանակ,
,,Անկեսուր մայլա”, թալանվող երկիր
Ու ,,նրանց” համար առիթ մի ընտիր…

Ախ այսպիսի բան որտե?ղ եք տեսել.

Որ այսպիսի մի խառնաշփոթում`,
Ամեն ինչ թողած ու մոռանալով,
Երկրի թիվ 1 ,,տելեկանալով”`
Պատմեն թե ո?նց է մարդը ներարկվում.

Ինչպե?ս են ծաղկից ,,թույնը” ստանում,
Ո?նց են այն եփում, ինչպե?ս են քամում,
Ի?նչ նյութեր են խառնում ու հանում,
Թե սկսնակին ինչքա?ն է հասնում…

Ամեն ինչ սկզբից, պարզ, հասկանալի
Ողջ պռոցեսը,հեշտ ու դյուրալի…
Ու ինչի? համար, ո?ւմ էր արդյոք պետք,
Ի?նչն էր հրատապ ու ի?նչն էր անպետք…

Եվ դա մի երկրում
Որտեղ թմրամոլ բառը ասվում էր
Տարին մեկ անգամ,
Որտեղ հաշվում էին թմրամոլներին
Մատների վրա:

Էս Ի?նչ արեցիք, ո?նց եք ապրելու,
Ապրելը դեռ հեչ, գլուխը քարը.
Էն ,,պառվաբոզը” թող չի անի ձեզ
Բացեք աչքերը տեսնեք ինչքերը:

Ո?նց եք մեռնելու…
Մահը ձեզ համար ,,ՄԱՀ” է լինելու…
***********
******************
************************
Այս հաղորդումը տեսնողներ եղան,
Այդ ահեղ թույնը փորձողներ եղան,
Շատերը եղան զոհը ,,հաղորդման”,
Կազմել են արդեն մեծ կլոր շրջան:

Ասում են. ,,Կայֆ ա”, ասում են. ,,Մահ ա”,
,,Արա դզում ա”, ,,Արա լավն ա”,
,,Արդեն դատ չկա, արդեն ազատ ա”,
,,Տղերք իսկական ոնց որ Նիրվանա…”:

,,Զապադում իրոք, որ տղերք լավ ա,
Սրանից էն կողմ էլ աշխարհ չկա”,
,,Կայֆավատ լինենք ֆիրմաչների պես,
Քիչ դառնություններ հո չենք տեսել մենք”:

Ու վաճառվում էր այս ահեղ թույնը
Արևածաղկի սերմերի նման,
Իտարբերություն ոչ վաղ անցյալի
Կարող էին գնել ովքեր կամենան…

…Գետինը մտնեք, ո?նց եք մեռնելու…

Եվ ո?ւր էր նայում մեր ,,նոր օրգանը”,
Երբ ողջ երկրից
,,Բուրում” էր անպետք այդ ացետոնը.
Ցուցում ունեյին չխառնվելու?,
Թե? Աչքը չկար նրան տեսնելու…
Ճիշտ սարդի նման կծկվել հեռվում
Ցանցի մեջ ընկած զոհերն էին հաշվում,
Ագահ որսորդի հոգեբանությամբ
Հետևում էին ոգևորությամբ:
Եվ ինչո?ւ չէ, որ…
Լրիվ միամիտ, լրիվ անպաշտպան`,
Լրիվ ,,անուղեղ” կենդանու նման,
Եվ նաև անզոր ու շատ թուլակամ`
Մի ,,հանցագործ” էր ոտնում ,,արենան”,
Որը թաքնվել հեչ չէր էլ փորձում,
Իսկ թե փորձեր էլ
Ճիշտ ջայլամին էր կրկնօրինակում…

***************
******************
Իսկ մեր ,,բիզնեսը” գնում, աճում էր,
Զոհերի թիվը կրկնապատկվում էր,
Տերերի աչք ու գրպանների մեջ
Իր գոյությունը արդարեցնում էր…

Տղերքը սարից ներքև չէին գալիս,
Տղերքը այնտեղ կռիվ էին տալիս,
Արյուն էին թափում, վերքեր ստանում,
Բայց մեր սահմանը անտեր չէին թողնում:

Այս ,,զրույցները” նրանց էլ հասան,
Ոմանք տխրեցին, ոմանք չհասկացան,
Բայց այդ չարիքը ճանաչողները
Արեցին իրենց քաջ բողոքները.

,,Երբ, որ պրծնենք էստեղ մեր գործը,
Տեղը կգցենք և դրանց ,,պորտը”,
Ով որ եղել է դրան մասնակից
Չի կարող լինել մեզ ընկերակից”:

…Մաքուր ազնիվը միշտ էլ չգիտի
Վախկոտ մորթապաշտ տխմարի ,,տեղը”,
Չգիտի նրա հետ կռվելու ձևը,
Այստեղ միշտ ,,գործին” խառն է դևը…

Բողոքողների մի մասը` չիջան,
Հասկացողներից շատերը կորան,
Ո?նց էլ փորձեցին, ո?նց էլ` փութաջան,
Մեկ է, ունեցան տխուր վերջաբան.

Սրան եկամուտ, նրան թմրանյութ,
Այս մեկին ,,աթոռ”, մյուսին հասույթ…
Ինչ խոսք ,,նա” մարդուն լավ է ճանաչում,
Մարդը շատ է թույլ, երբ շահն է կանչում…

…Նույնիսկ հանցագործ կյանքի ,,ջոջերը”`,
,,Օրենքը” սիրող, հարգող գողերը,
Տնկեցին իրենց զիլ-զիլ ,,պոչերը”,
Ուզեցին տեսնել ի?նչ է կատարվում,
Էս Ի?նչ ,,բիզնես” է երկրում զարգանում,
Էս ո?վ է տերը, էս ո?նց է անում,
Ինչո?ւ իրենց էլ ,,գրեվ” չի անում…
Չէ որ սա իրենց բնագավառն է,
Իրենց ենթակա առևտուրն է…
Սա եղավ նրանց հենց մեծ սխալը.
Բոլորն իրար հետ ու իրար ձեռքի
,,Անմեղ” երկրից դուրս վռնդվեցին,
Որ չխանգարեն
Երկիրը ,,փրկող”, հոգսեր ,,հոգացող”,
Իսկ իրականում`
Էն օգտագործած ապահովիչի,
Փորձած պեդիկի ու անսեռ հարճի
Գրպանը լցնող թմրաբիզնեսին…

…Ձեզ մահը պետք չէ,
Ձեզ կյանք եմ դատում…
Իմ տատի ասած.
,,Սև ճանճի նման պիտի չորանաք,
Կպնեք պատերից ու էլ պոկ չգաք”:

19.02-23.03.09