Երբևէ ձեզնից որևէ մեկի մտքով անցե՞լ է, որ Հայաստանի ներկայիս իրավիճակը նման է մի սովորական սոցիալական էքսպերիմենտի: Հավանաբար, ձեզնից շատերը տեսած կլինեն հոլիվուդյան այն ֆիլմերը, որի հերոսները մի դեպքում իրենց կամքով, իսկ մեկ այլ դեպքում՝ իրենց կամքից անկախ, դառնում են սոցիալական փորձարկումների թիրախ: Հաճախ այդ հերոսները հայտնվում են մի այնպիսի իրավիճակում, որտեղից ելք չկա` կղզի, բանտ կամ զմռսված դռներով տուն: Եվ մի դեպքում գիտնականների մի խումբ կամ «մի չարագործ» սկսում են «խաղեր խաղալ» ֆիլմի հերոսների հետ` նրանց ենթարկելով տարբեր փորձությունների և հետևելով այդ փորձությունների կողմից դրդված վարքագծային փոփոխություններին:

Իսկ այժմ, գալով հայկական իրականությանը, եկեք պարզենք, թե ի՞նչ էքսպերիմենտի ենք ենթարկվում մենք: Առաջին իսկ հայացքից Հայաստանը «աստծու կողմից մոռացված» մի փոքրիկ ասիական երկիր է հիշեցնում, որը մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանվածության առումով շատ քիչ է տարբերվում, օրինակ, Իրանից, Սիրիայից, կամ էլ Ուզբեկստանից: Բայց արի ու տես, որ աշխարհի վերաբերմունքը մեզ այդ հարցերում այդքան էլ նման չէ նրանց` վերոնշյալ երկրների նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքին:

Եթե դիտարկենք Արևմուտքի վերաբերմունքը մեզ, ապա այն կարծես թե նմանվում է ժողովրդավարական բարեփոխումների մեջ գտնվող երկրների նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքին, ինչպիսին էին, օրինակ, նախկին սոցիալիստական ճամբարի երկրները 90-ականների սկզբներին: Այդպիսի վերաբերմունքի բաղադրիչներից է լայնածավալ ֆինանսական օգնությունը, որը մասամբ անհատույց և մասամբ էլ վարկերի տեսքով տրվում է Հայաստանին: Այդ միջոցները ուղղվում են հիմնականում, այսպես կոչված, ենթակառուցվածքների զարգացմանը և ժողովրդավարական ինստիտուտների կայացման ծրագրերին: Եթե օրինակներով խոսենք, ապա նման ծրագրերից են եղել ՀՀ անշարժ գույքի կադաստրի ստեղծման ծրագիրը, որը ֆինանսավորվել է ԱՄՆ կառավարության կողմից, ինչպես նաև Երևան քաղաքի ջրամատակարարման բարելավման ծրագիրը, որը ֆինանսավորվել է Համաշխարհային բանկի վարկային միջոցներից:

Հասկանալի են այն մարդկանց հայացքները, ովքեր դժգոհում են այսօրվա իրականությունից:

Մարդիկ ուզում են տեսնել արմատական բարեփոխումներ, իդեալական իրավիճակ: Սպասվածը կտրվի՞ միանգամից: Դա հեշտ գործ չէ՛:

Հիշենք՝ ի՞նչ ճանապարհ ենք անցել: Բարգավաճ սոցիալիզմի կազմաքանդումից խավարի տարիներ (պատերազմը հովհարաձև անջատման հետ կապ չուներ, ոչ էլ ատոմակայանի ու «նաիրիտի» փակման հետ) ու հետո մինչև մեր օրերը… Պետք է տեսնել նաև մյուս երկրների կարգավիճակը՝ համակարգի փլուզմանը նախորդող տարիներին: Անցումը բարդ էր անգամ նախկին սոցերկրների համար (Լեհաստան), որոնք այդ ուղին ավելի վաղ բռնեցին: Մենք արդեն ունեինք Եվրոպայի երկրների փորձը, բայց, ցավոք, իշխանության անցած ապիկարների մեղքով անտեսվեց:

Այդ առավելությունը ի չիք դարձավ, արմատներ ձգեց մենատիրային, կոռումպցիոն կլանային համակարգը, որի արմատները հզորացան և հասան մեր օրերը:

Այսօր արդեն սխալ է փոխել մարդկանց (այդ 2-ին, հա՞, ինչպես անընդհատ սիրում են ասել), բայց համակարգը նույնը թողնել: Ավելին, դատապարտելի է համակարգը փոխանցելու փորձերը նախկին տերերին: Սա ավելի քան հիշողության կորուստ է: Հիմա ունենք այն, ինչ ունենք: Հեղաշրջմամբ մարդկանց հեռացնելով, եղածը փոշիացնելով կկանգնենք անդունդի եզրին: Այստեղ է, որ պետք է փոխելով համակարգը՝ պահպանել հավասարակշռություն: Կտրելով գլուխը՝ մենք չենք կարող վիրահատել մարմինը…

Ես ոչ մի բռնարարք չեմ արդարացնում, բայց և դե՛մ եմ հեղափոխությանն ու անկարգությանը: Մեր տան մեջ պետք է բացառել վեճը: Պետությունն էլ մի ընտանիք է: Ընտանիքին անդորր ու խաղաղություն է պետք:

Ի՞նչ է նշանակում հեղափոխություն ու… ոստիկանական բիրտ ուժեր: Հուզականությունը դնենք մի կողմ ու նայենք պատմությանը: 

Գեներալ-պատգամավորի անպատժելի որդին

Մարտի 13-ին Էջմիածնում դաժան ծեծի ու խոշտանգումների ենթարկվելուց հետո սպանվեց 23-ամյա Սեպուհ Կարապետյանը: Նրա «մեղքն» այն էր, որ «հանդգնել» էր պաշտպանել թաղի աղջկան` նրան անհանգստացնողից: Իսկ անհանգստացնողը գեներալ, ԱԺ պատգամավոր Սերյան Սարոյանի որդին էր` Զարզանդ Սարոյանը:

«Բացատրելու համար, որ իր հարեւանի աղջկան ցանկալի չեն Զարզանդի հետապնդումները, Սեպուհը, եղբայրն ու էլի մեկ հոգի գեներալի որդուն կանչել են պարզաբանման»,- պատմում է սպանված երիտասարդի բարեկամը (անունը, հասկանալի պատճառներով, չենք նշում): Ըստ նրա` պարզաբանումն ընթացել է ծեծ ու ջարդով, անգամ` սառը զենքի գործադրմամբ: Ինքնապաշտպանության նապատակով Սեպուհի ընկերներից մեկը կտրող գործիքով հարվածել եւ վնասվածք է հասցրել Զարզանդին` գեներալի որդուն: Իրավիճակն ավելի չթեժացնելու համար նրանք դիմել են փախուստի: Փաստի առթիվ Սեպուհ Կարապետյանի եղբոր նկատմամբ Էջմիածնի ոստիկանությունում հարուցվել է քրեական գործ:

Միջադեպի մասին հեռախոսով տեղեկացվել է այդ օրը Մոսկվայում գտնվող գեներալ, ԱԺ պատգամավոր Սեյրան Սարոյանը: Նա հեռախոսով տվել է գեներալական իր հրահանգը:

Գոտեպնդված Սարոյանի հրահանգից` կրտսեր Սարոյանը հոր թիկնազորի տղաների հետ սկսում է տակնուվրա անել քաղաքը` իր վրա ձեռք բարձրացնողներին հայտնաբերելու եւ հաշվեհարդար տեսնելու նպատակով: Կարապետյան եղբայրներից ձեռքն է ընկնում Սեպուհը` երկու ընկերների հետ: Իր ութ պաշտպանների հետ Զարզանդը երեք երիտասարդներին տանում է արյունոտ դաս տալու…

«Սեպուհի դիակը գտել են խոշտանգված ու բարբարոսաբար ծեծված: Կոշիկներն ու գուլպաները հանել էին ու բաց ոտքերին այնքան էին հարվածել, որ ծնկներից ներքեւ դրանք բամբակի պես փափկել էին: Ձեռքերը ծակել էին սուր գործիքով, ինչպես Հիսուսին` մեխերով: Իսկ գլխին ու պարանոցին ստացած վերքերին անհնար էր նայել. սիրտ էր պետք, որ դիմանար»,- ասում է սպանվածի բարեկամներից մեկը, ում անունը նույնպես չենք կարող նշել:

Դարեր առաջ ծնված Կոնֆուցիուսի զրույցներից մեկն իր աշակերտների հետ.

Ցզի Գունը հարցրեց, թե որն է լավ կառավարությունը:

Կոնֆուցիուսը պատասխանեց.

- Դա այն կառավարությունն է, որը երաշխավորում է առատ սնունդ, ապահովում երկրի անվտանգությունը թշնամիներից եւ հոգ է տանում այն մասին, որ ժողովուրդը հավատա իրեն:

Ցզի Գունը կրկին հարց տվեց.

- Եթե անհրաժեշտ լինի այդ երեքից միայն երկուսը թողնել, ապա ո՞ր մեկից կարելի է հրաժարվել:

- Բանակից, - ասաց Ուսուցիչը:

Ցզի Գունը հարցրեց.

- Եթե հարկ լինի մնացած երկուսից մեկը թողնել, ապա որի՞ց կարելի է հրաժարվել:

Կոնֆուցիուսը պատասխանեց.

- Սննդի մասին հոգալուց: Առանց սննդի մարդիկ կմեռնեն, բայց մահը, ի վերջո, բոլորի ճակատագիրն է: Իսկ եթե ժողովուրդը չհավատա իր կառավարությանը, այդ ժամանակ կմեռնի պետությունը:

Մեջբերված է «Ժամանակ» -ից

Շուրջ 17 տարի Թեղուտի բնակիչները ապրել են աշխարհից, երկրի շարժուդարձից կտրված: Այժմ էլ կտրված են:

Անտառը նրանցից շատերի աչքին չի երևում: Թքած ունեն անտառի, կենդանիների, թիթեռների ու բույսերի վրա, էկոլոգիան նրանց համար դատարկ բառ է: Հացի խնդիրը լուծելու համար ուղեղները փչացել են:

Դա է պատճառը, որ Թեղուտի բնակիչները անհամբեր սպասում են, թե երբ են գործը սկսելու, աշխատավարձ ստանալու, խոպանչիներից մի քանիսը Ռուսաստանից դառնան տուն: (Ի միջի այլոց Լոռիում արտագաղթը հատկապես մեծ չափերի է հասնում):

Իսկ անտառների, պոչամբարների, լուսանների և առողջության վրա թքած ունեն. բնության հրաշքով ու գեղեցկությամբ չես կշտանա: Չնայած դրան, սա մասամբ է ճիշտ` բազում մրգատու ծառեր կան Թեղուտում: Նաև Հայաստանում շատ քիչ հանդիպող, ինչպես օրինակ նկարում բերված արքայանարնջի (королек) ծառը:

Շատերը գիտեն Անդրանիկի այս խոսքերը.

“Երբ իրիկունը գլուխներդ բարձին կդնեք, որ քնանաք, մի քիչ մտածեցեք ձեր ազգի մասին”

Սակայն քչերը գիտեն, որ դրան հաջորդել է

“Այնուհետև մտածեցեք ձեր Հարևանի մասին, Հայ լինի նա, թուրք լինի, ռուս լինի, վրացի լինի, ով կուզե լինի, և բարի մտածեցեք...”

Հայաստանյան յուրաքանչյուր ընտրությունից հետո սովորաբար ընդդիմական կուսակցությունները հանդես են գալիս տվյալ ընտրությունը կասկածի տակ վերցնող մի շարք գործողություններով՝ հարցազրույցներ, ասուսիլսներ, հայտարարություններ, հավաքներ, դիմում Սահմանադրական դատարան եւ այլն: Եւ բոլոր այս դեպքերում նրանք բողոքարկում են, որ ընտրությունները լեգիտիմ չէին, ԱԺ-ն լեգիտիմ չէ, ՀՀ նախագահը լեգիտիմ չէ եւ այլն: Երբեմն լեզվակռվի նմանվող այս երեւույթի մյուս կողմում դիրքավորված իշխանությունը ներկայացնող ուժերն էլ իրենց հերթին համոզված են ընտրական գործընթացների լեգիտիմության մեջ եւ հակառակվում են առաջիններին, թե՝ խախտումներ եղել են, սակայն դրանից ընտրությունների լեգիտիմությունը բնավ չի տուժել… ԼԵգիտիմությունը սկսվում է քննարկվել տարբեր մակարդակներում՝ սկսած ԶԼՄ-ներից, վերջացրած ընտանիքներով: Մեղմ ասած, գալիս է հետընտրական մի շրջան, երբ մարդկանց մեծ մասը, թողած իրենց բան ու գործը, անպայմանորեն իրենց դիրքորոշում են հայտնում ընտանիքի անդամին, հարեւանին, աշխատակցին կամ էլ փողոցներում հարցում անցկացնող հաճախ բարետես արտաքինով երիտասարդ աղջնակներին՝ կապված այս կամ այն գործընթացի լեգիտիմության մասին: «Ոչ, լեգիտիմ չէր...», «Դե, իհարկե, լեգիտիմ էր...», «Ասենք, թե ասեցի, թե լեգիտիմ չէր, ո՞վ է բանի տեղ դնողը...» եւ այլն: Իսկ այդ ակտիվ քննարկողներից որեւէ մեկին եթե հարցնես, թե ի՞նչ է լեգիտիմությունը, գուցեեւ չկարողանա բնորոշել մի քանի բառով:

Այսպիսով՝ ի՞նչ է լեգիտիմությունը:

Լեգիտիմության սկզբունքն իրենից ներկայացնում է այն իրողությունը, երբ որեւէ պետության քաղաքական իշխանությունը համապատասխանում է այն արժեքներին, որի վրա հիմնված է այդ իշխանությունը եւ որի գործունեությունը երաշխավորվում է հենց լեգիտիմության ապահովմամբ: Մ.Դյուվերժեն ավելացնում է նաեւ մեկ այլ բնութագրիչ՝ լեգիտիմ է ցանկացած իշխանություն, որի հետ համաձայն է ժողովուրդը, իմա՝ ժողովրդի մեծամասնությունը: